مطالب مرتبط: 1 . العقل و الجهل فی القران 2 . ایات ترغیب به طلبگی 3 . احادیث ترغیب به طلبگی 4. علم و عقل در نهج البلاغه
....
نوشته زیر به توصیه و پیشنهاد یکی از اساتید عالیقدرم که از پرورش یافتگان محضر علامه طباطبایی ره هم هستند ، نوشته شد و بعد از ملاحظه این نوشته ، در جلسه این تحقیق را به نظر حضرت ایت الله جوادی املی مد ظله رساندند و معظم له پس از ملاحظه این نوشته ، از ان تمجید و تعریف کرده بودند.
هذا من فضل ربی و الحمد لله رب العالمین.
بسم الله الرحمن الرحیم
أَمَّنْ هُوَ قانِتٌ آناءَ اللَّیْلِ ساجِداً وَ قائِماً یَحْذَرُ الْآخِرَةَ وَ یَرْجُوا رَحْمَةَ رَبِّهِ قُلْ هَلْ یَسْتَوِی الَّذینَ یَعْلَمُونَ وَ الَّذینَ لا یَعْلَمُونَ إِنَّما یَتَذَکَّرُ أُولُوا الْأَلْبابِ . الزمر : 9
العقل و الجهل فی القران الکریم
این نوشته در چهار فصل تنظیم شده :
فصل اول : ایات العقل و التفکر
فصل دوم : ایات الجهل
فصل سوم : ایاتی که هر چند به صراحت دلالت بر فضیلت علم یا مذمت جهل نکند اما به نوعی اشاره به ان را داراست.
فصل چهارم : نکته ها
فصل اول : آیات العقل و التفکر و قریبهما فی المعنی
فصل دوم : آیات الجهل و قریبها فی المعنی
فصل سوم :
آیاتی که نزدیک به ان است که اهل علم و عقل را مدح و اهل جهل را مذمت کند :
فصل چهارم : نکته ها
1- یَوْمَئذٍ یُوَفِّیهِمُ اللَّهُ دِینَهُمُ الْحَقَّ وَ یَعْلَمُونَ أَنَّ اللَّهَ هُوَ الْحَقُّ الْمُبِینُ / النور(25)
این آیه از غرر و آیات برجسته قرآنى است، که معرفت خداى را تفسیر مىکند، چون جمله" وَ یَعْلَمُونَ أَنَّ اللَّهَ هُوَ الْحَقُّ الْمُبِینُ" خبر مىدهد که حق به هیچ وجه از وجوه و به هیچ تقدیرى از تقادیر، سترت و خفاء ندارد و بدیهىترین بدیهیات است که جهل به آن تعلق نمىگیرد، ولى بسیار مىشود که یک امر بدیهى مورد غفلت قرار مىگیرد، پس علم به خداى تعالى معنایش دانستن امرى مجهول نیست، بلکه معنایش ارتفاع غفلت از درک او است، که بسا از این ارتفاع غفلت به علم و معرفت تعبیر مىشود، و مىگویند فلانى معرفت به خدا دارد و خداشناس است که معناى واقعىاش این است که فلانى از خدا غافل نیست، و همین معنایى است که روز قیامت براى همه دست مىدهد، و مىفهمند که خدا حق مبین و آشکار است، (چون در قیامت دیگر عواملى براى غفلت نیست). ترجمه المیزان ج 15 ص 135
2- برخی علم را نقیض جهل نمیدانند بلکه نقیض جهل را عقل میدانند و نقیض علم را عدم علم. و چه بسا شاهد بر ادعای خود را عنوان یکی از ابواب کتاب شریف کافی میدانند که معنون به : کتاب عقل و جهل است.
ولکن این سخن شاهدی از لغت عرب ندارد و ائمه لغت تصریح کرده اند که ضد علم جهل است. مثلا :
کتاب العین ؛ ج2 ؛ ص152 عَلِمَ یَعْلَم عِلْما، نقیض جهل.
المحکم و المحیط الأعظم ؛ ج2 ؛ ص174 : العِلْمُ: نقیضُ الجهْلِ،
شمس العلوم ؛ ج7 ؛ ص4741 : - العِلم: نقیض الجهل،
لسان اللسان ؛ ج2 ؛ ص219 : العِلْمُ: نقیضُ الجهل
و با توجه به اینکه در لغت عقل نیز نقیض جهل دانسته شده روشن میشود که علم و عقل به یک معنی هستند.مثلا :
کتاب العین ؛ ج1 ؛ ص159 : العَقْل: نقیض الجهل
بله احتمال دارد که معنای عقل اعم از علم باشد زیرا عقل ضد حماقت هم استعمال شده.
المحکم و المحیط الأعظم ؛ ج1 ؛ ص204 : العَقْل: ضد الحُمْق
...........
م . م .
زمستان 1392. قم المقدسه