روش تحصیل در حوزه

روش تحصیل در حوزه علمیه

الکافی (ط - الإسلامیة)؛ ج‌4، ص: 38

مُحَمَّدُ بْنُ یَحْیَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَى عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ زَیْدٍ الشَّحَّامِ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع یَقُولُ أَحْسِنُوا جِوَارَ نِعَمِ اللَّهِ وَ احْذَرُوا أَنْ تَنْتَقِلَ عَنْکُمْ إِلَى غَیْرِکُمْ أَمَا إِنَّهَا لَمْ تَنْتَقِلْ عَنْ أَحَدٍ قَطُّ فَکَادَتْ أَنْ تَرْجِعَ إِلَیْهِ قَالَ وَ کَانَ عَلِیٌّ ع یَقُولُ قَلَّ مَا أَدْبَرَ شَیْ‌ءٌ فَأَقْبَلَ‌

________________________________________
کلینى، ابو جعفر، محمد بن یعقوب، الکافی (ط - الإسلامیة)، 8 جلد، دار الکتب الإسلامیة، تهران - ایران، چهارم، 1407 ه‍ ق

کان بر سر فعل مضارع افاده استمرار میکند. پیوسته میفرمود که قل ما ادبر شیئ فاقبل.

حسن همجواری در چهار چیز هست:

اولا: توجه به نعمتها و پرهیز از غفلت ها

ثانیا: قدر نعمت را بدانیم

ثالثا: شاکر باشیم

رابعا: از این نعمت ها حسن استفاده کنیم که همان شکر عملی هم هست.

ثروت نعمت هست اما مسئولیت هم میاورد. نعمت هارا باید دید.

اگر از نعمت ها خوب استفاده نکردیم یا ندیدیم  نعمت ها را خداوند از ما میگیرد.

العلماء غرباء لکثرة الجهال : به ما توفیق داده عالم شویم . اما مشکلات هم دارد اما اصل دیدن این جایگاه مهم هست.

گاهی برخی زمانها نعمت هست. مثل ماه رجب.

ایام البیض یعنی ایام لیال البیض و بیض هم جمع مکسر هست. اما در روایت امده که : ادم وقتی هبوط کرد بدنش سیاه شد و ...

کارگاه اموزشی:

محیط حوزه نه فقط یک محیط معنوی و نه فقط یک محیط اموزشی است بلکه محیط علمی معنوی هست.

روایت

در ابتدا روایتی ذکر کنیم:

مردی خدمت پیامبر صلی الله علیه و اله امد و پرسید: ما العلم؟ حضرت در جواب از مراحل علم پاسخ میدهند و 5 مرحله را ذکر میکنند.

الکافی (ط - الإسلامیة)؛ ج‌1، ص: 48

4 1- 119- 1 عَلِیُّ بْنُ مُحَمَّدٍ عَنْ سَهْلِ بْنِ زِیَادٍ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ الْأَشْعَرِیِّ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ مَیْمُونٍ الْقَدَّاحِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع عَنْ آبَائِهِ ع قَالَ جَاءَ رَجُلٌ إِلَى رَسُولِ اللَّهِ ص فَقَالَ یَا رَسُولَ اللَّهِ مَا الْعِلْمُ قَالَ الْإِنْصَاتُ قَالَ ثُمَّ مَهْ قَالَ الِاسْتِمَاعُ قَالَ ثُمَّ مَهْ قَالَ الْحِفْظُ قَالَ ثُمَّ مَهْ قَالَ الْعَمَلُ بِهِ قَالَ ثُمَّ مَهْ یَا رَسُولَ اللَّهِ قَالَ نَشْرُهُ‌

________________________________________
کلینى، ابو جعفر، محمد بن یعقوب، الکافی (ط - الإسلامیة)، 8 جلد، دار الکتب الإسلامیة، تهران - ایران، چهارم، 1407 ه‍ ق

امام ششم از قول پدرش فرمود مردى خدمت پیغمبر رسید و عرض کرد یا رسول اللّٰه علم چیست‌؟فرمود خاموشى در برابر معلم.عرض کرد سپس چیست‌؟فرمود گوش‌گرفتن علم،عرض کرد سپس چیست‌؟فرمود حفظ‍‌ آن،عرض کرد سپس چیست‌؟فرمود عمل بآن؛عرض کرد سپس چیست فرمود نشر دادن براى دیگران.

انصات صرف سکوت نیست بلکه یعنی دست از هر کاری کشیدن و توجه ظاهری است. از اداب نماز جمعه – کما که در شرح لمعه امده – انصات است. قسمت عمده اموزش در کلاس مربوط به انصات و استماع است.

مه : هاء ان برای سکت است و همان "ما" هست که هاء به ان اضافه شده.

حفظ دو جور هست. هم حفظ در ذهن  و هم حفظ با کتابت.

قواعد اعلال اگر انسان حفظ نباشد دچار دردسر میشود. البته حفظ همه مطالب ممکن نیست اما برخی را باید حفظ در ذهن کرد و برخی را با کتابت.

مهمتر از حفظ در قلب، حفظ با کتابت هست. همین مطالبی که الان بیان میشود اگر مکتوب شود تا سالها انرا خواهید داشت.

البته این که قالب نوشتن را چکونه باید انتخاب کنیم خود یک فن و هنر هست که خود بحث مجزایی دارد.

مثلا: اول: کارگاه تقریرنویسی.  دوم: خلاصه نگاری،   سوم: نموداری کردن مباحث (که خود از راههای خلاصه نویسی هست)  چهارم: حاشیه نگاری  پنجم: شرح نگاری   ششم: مقاله نویسی   هفتم: رساله نویسی

مهمترین نکته کتابت این هست که بعدا بتوان به ان مراجعه کرد و الا بدرد نمیخورد.

در مرحله بعد پیامبر صلی الله علیه و اله فرمودند: العمل و عمل به دو معنی میتواند باشد اول معنای اخلاقی که خود ما به دانسته ها عمل کنیم. معنای دوم اینکه علم را کاربردی کنیم.  نحو و بلاغت و منطق را ممکن است خیلی خوب بخوانیم اما باید انرا کاربردی کنیم.

مرحله بعد هم نشر ان هست که همان تدریس هست. هم مطالب برای خود انسان تثبیت میشود و هم اینکه دست چند نفر را میگیرد.

اما برخی مطالب درباره تحصیل:

ده سال اول حوزه نظام اموزش محور هست و کتابهایی هست که باید خوانده شود. بعد از ده سال که درس خارج هست پژوهش محور هست. ما فعلا در مرحله قبل درس خارج بحث میکنیم. ادابی قبل از کلاس و ادابی بعد از کلاس هست که انها را در شش مرحله تقسیم میکنیم.

برخی بزرگان قبل از کلاس دو رکعت نماز میخواندند. دعای مطالعه، ایت الکرسی و ... .

مرحله اول: پیش مطالعه

از جمله اداب میتوان به پیش مطالعه اشاره کرد. محدوده ای که انسان فکر میکند در درس مطرح شود قبل از کلاس مطالعه میکند. پیش مطالعه اهدافی دارد که اگر به انها توجه نشود باعث انحراف در پیش مطالعه میشود.

هدف اول: امادگی ذهنی با مطالب درس هست. اگر انسان خالی الذهن به درس برود دیر با مطالب استاد ارتباط برقرار میکند.

دوم: شناخت نقلط اسان و سخت درس و همین باعث میشود که حضور ذهن بیشتر میشود تا انجا که سخت هست را انسان بیشتر دقت کند و درس با نشاط میشود.

سوم: پخته شدن سوالات در حین درس و دوری از سوالات کم محتوا.

چهارم: بالا رفتن انگیزه حضور در کلاس. گاهی چون مساله برای ما پیش نیامده احساس نیاز به درس را حس نمیکنیم و میگوییم همه مطالب را با شرح میخوانم.

نکته مهم: پیش مطالعه برای فهم کامل درس نیست. اینکه برخی میروند برای پیش مطالعه شرح میخوانند و یا صوت استاد دیگری گوش میدهند صحیح نیست. اگر سراغ شرح رفتید کلاس ضایع میشود. کتاب و کلاس کمک به قدرت افزایش پردازش ذهن میکند. برای پیش مطالعه ده – پانزده دقیقه کافیست.

مرحله دوم: حضور در کلاس

این مرحله شرایطی دارد: حضور منظم در کلاس ، بدون غیبت، بدون تاخیر، با سکوت، توجه و دقت. اصل اولی این هست که انسان حتی یک جلسه غیبت نکند.

مظاف بر اینکه تاخیر در درس بی توفیقی و بی برکتی میاورد.

مرحله سوم: مطالعه جامع

این مرحله بعد از کلاس هست و هدف هم فهم کامل درس هست.(بر خلاف پیش مطالعه) حتی اگر لازم باشد از شرح استفاده کنید اما در مرحله اول. اول سعی کنید خودتان مطلب را حل کنید.

مطالعه بعد از درس فاصله اش تا کلاس درس حد اکثر هشت ساعت باشد. مثلا اگر ساعت 8 صبح سیوطی هست مطالعه ان نهایتا 4 بعد از ظهر باشد.

مرحله چهارم: مباحثه دقیق و جامع

اهمیت مباحثه

خواجه نصیرالدین طوسی از بزرگان دانش و خِرد ایرانی در کتاب «آداب المتعلمین» که برای آشنایی طلاب مبتدی با آداب طلبگی نگاشته است، مباحثه را چنین توصیف کرده است:

و طالب علم لازم است که به گفت‌گو و مناظره بپردازد. این گفت‌وگو باید همراه انصاف و آرامش و تفکر باشد. از فریاد و خشم باید دوری کرد؛ زیرا مناظره و گفت‌وگو هم‌اندیشی است و هم‌اندیشی برای دریافتن درستی است و رأی درست تنها با تفکر و انصاف حاصل می‌شود و با خشم و خروش به چنگ نمی‌آید. فایدۀ گفت‌وگو و مباحثه قوی‌تر از تکرار صِرف است. زیرا مباحثه، تکرار است به اضافۀ شی دیگر. مشهور است که «ساعتی مباحثه بهتر از یک ماه تکرار است.» اما باید توجه داشت که مباحثه با فرد منصف و راست طبع باشد و از گفت‌وگو با فرد عیب‌جو و ناراست پرهیز باید کرد. زیرا طبیعت راه‌زن است و اخلاق سرایت‌گر و هم‌نشینی اثرگذار.

فواید مباحثه: 

سرعت بالای اموزش

شکوفایی استعدادها

تقویت قوه بیان

افزایش اعتماد به نفس

یافتن نکات مبهم بحث و قسمت هایی که به طور کامل به ان دقت نشده.

افزایش خلاقیت و قوه نقد

شرایط مباحثه: 

همزمان با درس استاد باشد

گروه مباحثه بین دو تا 4 نفر و ترجیحا 3 نفر باشد. تعداد بیشتر هم مباحثه میتواند باعث اخلال در بحث شود. 

مدت زمان بحث خیلی محدود و کم نباشد.

طرفین بحث با مطالعه و دقت کافی خود را اماده مباحثه کنند. 

طرفین در بحث مشارکت کنند و اینطور نباشد که یک نفر بگوید و طرف دیگر کاملا ساکت باشد.

ملتزم به استقلال فکری باشند. 

مرحله پنجم: خلاصه نویسی و تقریر

در خلاصه نویسی لازم نیست بعد از هر درسی باشد بلکه میتوان بعد از هر فصل یا مبحث باشد. تقریر نویسی هم ممکن است خیلی وقت بگیرد اما خلاصه نویسی وقت میگیرد.

مرحله ششم: مطالعه دوره ای هفتگی و دوره ای

مرور در اخر هفتگی و ماهانه حدود نیم ساعت بیشتر طول نمیکشد اما باعث تثبیت و انسجام مطلب میشود. ثمره ان هم در شب امتحان روشن میشود که دیگر استرس و ناراحتی نداریم.