تفسیر علی بن ابراهیم ره . برگرفته از دروس استاد شهیدی مد ظله

تفسیر علی بن ابراهیم ره . برگرفته از دروس استاد شهیدی مد ظله

بسم الله الرحمن الرحیم الحمد لله رب العالمین وصلی الله علی محمد و اله الطاهرین و اللعن علی اعدائهم

این نوشته برگرفته از کتاب تعارض ادله استاد شهیدی حفظه الله است.

مرحوم آقای خویی قائل به وثاقت تمام رجال کتاب تفسیر علی بن ابراهیم بن هاشم قمی رحمه الله شده اند. استدلال ایشان به عبارتیست که در مقدمه کتاب آمده است:

"نحن ذاکرون ومخبرون بما ینتهی الینا ورواه مشایخنا وثقاتنا عن الذین فرض الله طاعتهم"

ولی به نظر میرسد کلام ایشان قابل قبول نباشد زیرا تفسیری که اکنون به نام تفسیر علی بن ابراهیم رحمه الله در اختیار ماست به طور کامل برای ایشان نیست وقرائنی این مطلب را ثابت میکند:

در این کتاب از افرادی روایت شده است که علی بن ابراهیم از آنها روایت نقل نکرده است و آنها در طبقه مشایخ ایشان نیستند این عده نزدیک به سی نفر میباشند که یکی از آنها احمد بن محمد بن سعید ابن عقدة م333 است. مرحوم آقا بزرگ طهرانی در الذریعه اسماء این افراد را آورده است.

به نظر آقا بزرگ طهرانی رحمه الله ظاهرا تفسیر موجود جمع آوری ابوالفضل العباس بن محمدبن القاسم بن حمزة بن موسى بن جعفر علیهماالسلام است که شاگرد علی بن ابراهیم میباشد. جمع آوری به این نحو صورت گرفته ابو الفضل بن العباس به تفسیر علی بن ابراهیم چند تفسیر دیگر را اضافه نموده مانند تفسیر ابو الجارود (طریق او به ابو الجارود در کتاب چنین آمده است: حدثنا ابن عقدة عن جعفر بن عبدالله عن کثیر بن عیّاش عن زیاد المنذر ابی الجارود عن ابی جعفر علیه السلام) این دخل و تصرف و اضافه از اوائل سوره آل عمران تا آخر قرآن کریم رخ داده است و غالبا بعد از تمام شدن روایت ابو الجارود یا دیگران با تعبیرات خاصی به ادامه تفسیر علی بن ابراهیم باز میگردد بعضی از این تعبیرات چنینند:

وقال علی بن ابراهیم، ، رجعٌ الى تفسیر علی بن ابراهیم([1]) ، رجعٌ الى روایة علی بن ابراهیم([2])، رجع الحدیث الى علی بن ابراهیم([3])،

جمع بندی محقق طهرانی رحمه الله این است که این تفسیر جمع آوری چند تفسیر توسط ابو الفضل بن العباس است و بنای ایشان نیز تمییز بین روایات علی بن ابراهیم رحمه الله و دیگران بوده است([4]).

از جهت دیگر موارد بسیاری در کتب قدماء از تفسیر قمی رحمه الله نقل شده که در تفسیر در دسترس ما وجود ندارد مانند مجمع البیان([5]) ومناقب آل ابی طالب([6])

مرحوم سید شرف الدین الحسینی الاسترابادی م 965 در کتاب تاویل الآیات تقریبا سی مورد از تفسیر علی بن ابراهیم نقل کرده است که در تفسیر موجود وجود ندارد([7])

با توجه به نکات بالا باید گفت: از تفسیر موجود استفاده نمیشود که توثیق عام مذکور در مقدمه از کلام علی بن ابراهیم رحمه الله باشد زیرا بعد از پایان مقدمه میگوید:

 حدثنی ابوالفضل العباس بن محمدبن القاسم بن حمزة بن موسى بن جعفر قال حدثنا على بن ابراهیم...([8])

و قویا محتمل است که مقدمه نوشته ابو الفضل العباس یا یکی از شاگردان او باشد که حجیت توثیقات ایشان ثابت نشده است.

نتیجه نهایی عدم اثبات وثاقت رجال موجود در تفسیر علی بن ابراهیم رحمه الله است.

---

[1] - راجع تفسیر القمی ج2ص271 و272 و299

[2] - تفسیر القمی ج1ص279و313و389

[3] - تفسیر القمی ج1ص270و286

[4] - الذریعة الى تصانیف الشیعة ج4ص303

[5] - راجع مجمع البیان ج7ص241 فی تفسیر قوله تعالى "الا ما ظهر منها"، ففی تفسیر علی بن ابراهیم الکفّان والأصابع، ولایوجد هذا فی التفسیر الموجود.

[6] - راجع مناقب آل ابی طالب ج4ص160

[7] - تأ ویل الآیات الظاهرة ص33 و127 و173 و222 و249 و269 و295 و317 و413 و526 و570 و571 و577 و584 و692 و735 و739 و746 و788، الى غیر ذلک.

[8] - تفسیر القمی ج1ص27