حقیقت سر قفلی

بسم الله الرحمن الرحیم  وبه نستعین

بحث سرقفلی از مباحث جدید است که در کتب قدما اشاره ای بر ان دیده نشده و شاید اولین کسی که در این زمینه مباحث استدلالی را مطرح کرده ، مرحوم شیخ حسین حلی ره ( متوفای 1397 ه ق ) در کتاب بحوث فقهیه میباشد.

در یک تقسیم بندی کلی سرقفلی به دو نحو قابل تصور است :  الف : سرقفلی مالکی : به این نحو که مالک در قبال پرداخت مبلغی معین ، سرقفلی مغازه خود را به مستاجر یا هر شخص دیگری که بخواهد میفروشد به این معنی که هر کسی که این مبلغ را به عنوان سرقفلی به مالک بدهد اجازه دارد این مغازه را به هرکسی که خواست اجاره دهد. بنابراین اگر مستاجر مغازه ، مبلغی را به عنوان سر قفلی به مالک مغازه بدهد بعد از اینکه مدت اجاره ی خودش تمام شد میتواند مجددا مدت اجاره را برای خود تمدید کند و یا مغازه را به دیگری اجاره دهد و از مستاجر دوم مبلغی هم به عنوان سرقفلی بگیرد. لازم به ذکر است که مستاجر دوم هر چند مبلغ اجاره ماهیانه را به مالک مغازه میدهد اما برای خریدن سرقفلی مغازه باید مبلغی را به مستاجر – که سرقفلی را از مالک خریده است -  بدهد.

در حقیقت حق واگذاری مغازه به غیر را سرقفلی مینامند و این معامله ای است که در بین عرف و عقلا جاری است.

در بین حقوقدانان بحث است که ایا چنین حقی مربوط به حقوق مالک است یا مستاجر.

وجه تسمیه این قسم این است که مالک با اختیار خود این حق را به غیر واگذار میکند.

ب : سرقفلی عقلایی : به این معنا که وقتی مستاجر مغازه ای را اجاره کرد بر اثر حسن رفتار و جذب مشتری ، ان محل ممکن است دارای ارزش بیشتری شود و این افزونی ارزش محل بر اثر تلاش مستاجر ، حقی را برای او ایجاد میکند ، لذا وقتی مدت اجاره پایان میپذیرد از مالک مطالبه مبلغی در مقابل شهرت و ارزشی که برای ان محل ایجاد کرده میکند. چنین ارزش افزوده ای را جزو دارایی های ناپیدا برشمرده اند که مثل حق التالیف ، برند ، و غیره هر چند ناپیداست اما در واقع نوعی دارایی است.

در مباحث جدید به این نوع سرقفلی حق کسب و پیشه ، حق پیشه ، یا حق کسب گفته اند و ارتباط تنگاتنگی با فلسفه سرقفلی مالکی دارد. در بین اصحاب فن بحث است که ایا اصولا چنین حقی وجود دارد یا خیر و بر فرض وجود چنین حقی ایا از نظر اسلام حق پیشه حرام است یا خیر ؟ 

بنابراین میتوان درباره تفاوت سرقفلی مالکی با سرقفلی عقلایی گفت :

در سر قفلی مالکی ، مالک مغازه پولی را از مستاجر میگیرد اما در سرقفلی عقلایی مستاجر مبلغی را از مالک میگیرد.

وجه تسمیه این قسم هم این است که این حق خودبخود و بدون قرارداد ایجاد میشود و عقلا انرا مال حساب میکنند.

(توضیح بحث سرقفلی . کتاب الاجاره . دروس تمهیدیه فی الفقه الاستدلالی )                آبان 1395